میکروبیوم، مجموعه‌ای عظیم از میکروارگانیسم‌ها در بدن انسان، به‌ویژه در دستگاه گوارش هستند که نقش کلیدی سلامت عمومی بدن ایفا می‌کنند. عدم تعادل میکروبیوم نه‌تنها سیستم گوارش را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز مشکلات بزر‌جتری در بدن است. شایان ذکر است که رابطه بین میکروبیوم و بیماری‌ها اغلب به‌صورت یک چرخه متقابل عمل می‌کند؛ به این معنی که برخی بیماری‌ها میکروبیوم را مختل می‌کنند و این عدم تعادل، خود به تشدید بیماری‌ها می‌انجامد. در مجموعه تخمیرخانه، محصولاتی سرشار از پروبیوتیک نظیر انواع کیمچی و ساورکرات عرضه می‌شود که به بازسازی میکروبیوم کمک می‌کنند. این مقاله به بررسی بیماری‌هایی که میکروبیوم را مختل می‌کنند، پیامدهای عدم تعادل آن، و راهکارهایی برای بهبود، خواهد پرداخت.

چه بیماری‌هایی میکروبیوم را مختل می‌کنند؟

عوامل مختلفی روی میکروبیوم اثر می‌گذارند، از جمله بیماری‌های که می‌توانند تعادل میکروبیوم را بر هم بزنند عبارتند از:

بیماری‌های التهابی روده (IBD)

بیماری‌هایی مانند کرون و کولیت اولسراتیو با التهاب مزمن روده همراه‌ هستند و تعادل میکروبیوم را به هم می‌زنند. در این شرایط تنوع باکتری‌های مفید کاهش و پاتوژن‌ها افزایش می‌یابند، که خود این موضوع شدت بیماری را بیشتر می‌کند.

دیابت نوع 2

تحقیقات نشان داده‌اند که دیابت نوع 2 با تغییر ترکیب میکروبیوم مرتبط است. افزایش قند خون و مقاومت به انسولین می‌تواند رشد باکتری‌های مضر را تحریک کند و تعادل طبیعی میکروبیوم را مختل کند.

چاقی

چاقی با کاهش تنوع میکروبیوم و افزایش باکتری‌های مرتبط با التهاب همراه است. این تغییر می‌تواند متابولیسم را کند کرده و موجب افزایش وزن شود، بنابراین به کسانی که دچار چاقی هستند توصیه می‌شود با مصرف پروبیوتیک و تقویت میکروبیوم، متابولیسم را بهبود بخشیده و روند کاهش وزن‌شان را تسریع کنند. در این مقاله می‌توانید با جزئیات بیشتری در خصوص رابطه بین پروبیوتیک‌ها و کاهش وزن اطلاعات کسب کنید.

بیماری‌های خودایمنی

بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید یا لوپوس ممکن است از طریق نشت روده (Leaky Gut) و نفوذ باکتری‌های مضر به جریان خون، تعادل میکروبیوم را مختل کنند.

افسردگی و اضطراب

عملکرد محور روده-مغز حاکی از این است که اختلالات روانی می‌توانند با کاهش باکتری‌های تولیدکننده سروتونین، مانند Lactobacillus و Bifidobacterium، میکروبیوم را تحت تاثیر قرار دهند.

تاثیر عدم تعادل میکروبیوم بر سلامتی

عدم تعادل میکروبیوم (دیس‌بیوسیس) می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای بدن به دنبال داشته باشد. در ادامه، این مشکلات با جزئیات و علائم مشخص بررسی می‌شوند:

چرخه دوطرفه بیماری‌ها و میکروبیوم

رابطه میکروبیوم و بیماری‌ها اغلب به‌صورت یک چرخه معیوب عمل می‌کند که هر یک، دیگری را تشدید می‌کند. به عنوان مثال، در بیماری‌های التهابی روده (IBD)، التهاب اولیه باکتری‌های مفید را کاهش می‌دهد و این دیس‌بیوسیس، التهاب را شدیدتر می‌کند، گویی یک طوفان پایان‌ناپذیر در روده شکل گرفته است. در دیابت نوع 2، مقاومت به انسولین تعادل میکروبیوم را بر هم می‌زند و این عدم تعادل، متابولیسم قند را دشوارتر کرده و مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد. در چاقی نیز، تغییر میکروبیوم به افزایش التهاب منجر می‌شود و این التهاب، متابولیسم را کندتر کرده و ذخیره چربی را بیشتر می‌کند. این چرخه‌ها نشان می‌دهند که برای بهبود سلامتی، باید این زنجیره معیوب شکسته شود.

مشکلات گوارشی

عدم تعادل میکروبیوم می‌تواند عملکرد دستگاه گوارش را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. از جمله علائم شایع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نفخ و گاز معده: کاهش باکتری‌های مفید باعث تولید گاز بیش از حد توسط باکتری‌های مضر می‌شود، که منجر به نفخ و احساس سنگینی در شکم می‌گردد.
• اسهال و یبوست: تغییر در ترکیب میکروبیوم می‌تواند حرکات روده را نامنظم کند؛ برخی افراد با اسهال مزمن مواجه می‌شوند، در حالی که دیگران از یبوست رنج می‌برند.
• سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS): دیس‌بیوسیس می‌تواند IBS را تشدید کند، با علائمی مانند درد شکمی، تغییر در عادات دفع، و احساس ناراحتی مداوم.
• التهاب روده: افزایش باکتری‌های مضر می‌تواند دیواره روده را تحریک کرده و التهاب مزمن ایجاد کند، که با علائمی چون درد، خونریزی، و خستگی همراه است.

ضعف سیستم ایمنی

میکروبیوم نقش مهمی در تنظیم سیستم ایمنی ایفا می‌کند. دیس‌بیوسیس می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:

• عفونت‌های مکرر: کاهش باکتری‌های مفید، توانایی بدن برای مقابله با پاتوژن‌ها را تضعیف می‌کند، که نتیجه‌اش سرماخوردگی، عفونت‌های پوستی، یا عفونت‌های قارچی مکرر است.
• آلرژی‌ها و حساسیت‌ها: دیس‌بیوسیس می‌تواند سیستم ایمنی را بیش‌فعال کند، که منجر به واکنش‌های آلرژیک مانند اگزما، حساسیت غذایی (مثلا به گلوتن یا لاکتوز)، یا آسم می‌شود.
• التهاب سیستمیک: دیس‌بیوسیس با افزایش نفوذپذیری روده (Leaky Gut)، مواد مضر را به جریان خون وارد می‌کند. التهاب مزمن و علائمی مانند خستگی، درد مفاصل، و ضعف عمومی را به دنبال دارد.

افزایش خطر بیماری‌های متابولیک

عدم تعادل میکروبیوم می‌تواند متابولیسم بدن را مختل کند و به مشکلات زیر منجر شود:

• دیابت نوع 2: دیس‌بیوسیس باعث کاهش باکتری‌هایی می‌شود که در تنظیم قند خون نقش دارند، که با علائمی مانند خستگی، تشنگی شدید، و گرسنگی مداوم همراه است.
• چاقی و افزایش وزن: تغییر میکروبیوم می‌تواند متابولیسم چربی را کند کرده و ذخیره چربی را افزایش دهد، که با افزایش وزن غیرموجه، احساس سنگینی، و کاهش انرژی همراه است.
• کبد چرب غیرالکلی (NAFLD): افزایش باکتری‌های مضر می‌تواند سموم را به کبد منتقل کند، که با علائمی مانند درد خفیف در سمت راست شکم، خستگی مزمن، و زردی پوست بروز می‌کند.

اختلالات روانی و محور مغز-روده

محور مغز-روده (Gut-Brain Axis) مسیری دوطرفه است که روده و مغز را از طریق سیستم عصبی، هورمون‌ها، و مواد شیمیایی مانند سروتونین به هم متصل می‌کند. حدود 90٪ سروتونین، که یک انتقال‌دهنده عصبی مرتبط با شادی است، در روده تولید می‌شود. عدم تعادل میکروبیوم می‌تواند اثرات زیر را به دنبال داشته باشد:

• افسردگی و اضطراب: کاهش تولید سروتونین و گابا (GABA) می‌تواند به احساس غم مداوم، بی‌انگیزگی، حملات اضطرابی، و بی‌قراری منجر شود.
• مه مغزی (Brain Fog): دیس‌بیوسیس می‌تواند التهاب سیستمیک را افزایش دهد و بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد، که با علائمی مانند عدم تمرکز، فراموشی، و کندی ذهن همراه است.
• بی‌خوابی و اختلالات خواب: عدم تعادل میکروبیوم می‌تواند تولید ملاتونین (هورمون خواب) را مختل کند، که منجر به بیداری‌های شبانه، خواب سبک، و خستگی در طول روز می‌شود.

بیماری‌های التهابی مزمن

دیس‌بیوسیس می‌تواند التهاب مزمن را در سراسر بدن تشدید کند، که با علائم زیر همراه است:

• بیماری‌های قلبی-عروقی: التهاب ناشی از دیس‌بیوسیس می‌تواند خطر رسوب پلاک در عروق را افزایش دهد، که با علائمی مانند فشار قفسه سینه، تنگی نفس، و خستگی همراه است.
• آرتریت و درد مفاصل: نشت روده می‌تواند التهاب مفاصل را تشدید کند، که با درد، تورم، و سفتی مفاصل در صبح‌ها بروز می‌کند.
• مشکلات پوستی: التهاب سیستمیک می‌تواند به آکنه، پسوریازیس، یا کهیر منجر شود، که با خارش، قرمزی، و پوسته‌ریزی پوست همراه است.

راهکاریهای بازسازی میکروبیوم

برای مقابله با اثرات منفی این بیماری‌ها و شکستن چرخه معیوب دیس‌بیوسیس، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

• مصرف پروبیوتیک‌ها: محصولاتی مانند سبزیجات تخمیری و کفیر شیر سرشار از باکتری‌های مفید هستند که به بازسازی میکروبیوم کمک می‌کنند.
• رژیم غذایی غنی از فیبر: فیبر موجود در سبزیجات و میوه‌ها غذای باکتری‌های مفید به حساب می‌آیند و آنها را تقویت می‌کنند. سبزیجات تخمیری نظیر کیمچی‌ها و ساورکرات‌ها علاوه بر پروبیوتیک‌‌ شامل پری‌بیوتیک نیز هستند (فیبرها)، یعنی علاوه بر اینکه خود باکتری‌های مفید را به روده اضافه می‌کنند، غذای انها را نیز تامین می‌کنند.
• کاهش مصرف غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها: استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها باید جز در موارد ضروری محدود شود زیرا به میکروب‌های مفید بدن نیز آسیب می‌زند. توصیه می‌شود پس از پایان دوره آنتی‌بیوتیکی از غذاهای پروبیوتیک نظیر کیمچی تند و ساورکرات قرمز استفاده کنید و بدین طریق میکروبیوم خود را بازسازی کنید.
• مدیریت استرس و سلامت روان: تمرینات ذهن‌آگاهی، یوگا، و خواب کافی، تاثیر منفی استرس بر محور مغز-روده را کاهش می‌دهند.
• تنظیم رژیم غذایی برای بهبود متابولیسم: کاهش مصرف قند و چربی‌های ناسالم و همچنین افزودن پروبیوتیک‌ها به رژیم غذایی می‌تواند متابولیسم را بهبود بخشد و چرخه چاقی را بشکند.

جمع‌بندی

• بیماری‌هایی مانند دیابت، چاقی، افسردگی، و بیماری‌های التهابی روده می‌توانند میکروبیوم را مختل کرده و این عدم تعادل، با ایجاد یک چرخه معیوب، مشکلات گوارشی، ضعف ایمنی، اختلالات متابولیک، بیماری‌های التهابی، و حتی مشکلات روانی را تشدید کند. محور مغز-روده نیز نقش مهمی در این میان ایفا می‌کند و سلامت روان را به سلامت روده پیوند می‌دهد. محصولات تخمیرخانه، از جمله سبزیجات تخمیری، با تامین پروبیوتیک‌ها، راهکاری طبیعی و ساده برای حفظ تعادل میکروبیوم و ارتقای سلامت هستند.